Historia Oddziału Złota

   Po zaprzestaniu produkcji arszeniku skończyły się zapasy wypałków, powstałych z prażeniu rudy arsenowej przy produkcji arszeniku. Z wypałków tych "Oddział Złota" odzyskiwał zwarte w nich złoto. Ostatnie 7,8 kg złota oddział wyprodukował w 1961 roku. Widoczny na zdjęciu budynek produkcyjny znajdował sie nadal w dobrym stanie jeszcze w jesieni 1968 roku, kiedy PZPR przygotowywało się do V Zjazdu. Został rozebrany na początku lat 70-tych XX wieku.

Rys.1. Budynek Oddziału Złota.

Budynek ten znajdował się w pobliżu wejścia do zakładu. Obok niego była kotłownia, z kotłem parowym i budynek laboratorium, a wyżej na skarpie (obok stawu) magazyn kwasu solnego.

Rys.2. Plan sytuacyjny wykonany w 1942 roku.

1. Kotłownia i pomieszczenia socjalne dla pracowników
2. Budynek produkcyjny
3. Suszarnia siarczków
4. Magazyn kwasu solnego
5. Laboratorium.

Wcześniej znajdował się w tym miejscu budynek w którym, od 1801 roku, uzyskiwano złoto z wypałków metodą amalgamacyjną (używając rtęci).

Rys.3. Budynek z instalacją do wydobywania złota z wypałków metodą amalgamacyjną.

1. Pomieszczenie z przekładnią zębata przenosząca napęd z koła wodnego na wał transmisyjny
2. Dźwig
3. Młyn do mielenia wypałków
4. Piec do ogrzewania wypałków
5. Komora wyłapująca arszenik powstający w czasie ogrzewania wypałków
6. Mieszalnik do mieszania wypałków z rtęcią
7. Prasa do wyciskania rtęci z amalgamatu
8. Misa do odparowywania rtęci z amalgamatu
9. Komora do wykraplania par rtęci.

Do napędów urządzeń (młyna i mieszalnika) stosowano wówczas koło wodne zasilane wodą z leżącego obok stawu. Jeszcze wcześniej woda z tego stawu zasilała młyn słodowy.

Rys.4. Staw z młynem słodowym na mapie z 1779 roku

Ciemne plamy na tej mapie to hałdy czarnego żużla z hut jakie istniały tutaj w XVI wieku.
Topiono w nich rudę w celu wydobycia z niej złota. Złotonośna rudę przywożono konnymi wozami z kopalni w Wąwozie Kłodzkim. Wtedy też zapewne powstał staw, a woda z niego obracała koła poruszające miechy w hutach.
Metoda amalgamacyjna nie spełniła oczekiwań i wkrótce ze zbudowanej instalacji przestano korzystać, a obok huty arszeniku rosły hałdy wypałków zawierających złoto. Kupił je w 1850 roku Wilhelm Güttler i zaczął wydobywać z nich złoto metodą chloracyjną, opracowaną przez prof. Karla Plattnera. Polegała ona, w bardzo ogólnym zarysie, na chlorowaniu mokrych wypałków, w wyniku czego tworzyły się rozpuszczalne w wodzie chlorki złota. Chlorki te ługowano wodą i w wieloetapowym procesie uzyskiwano z nich czyste złoto.

Rys.5. Instalacja doświadczalna do chlorowania wypałków zbudowana przez Wilhelma Güttlera.

1. Zbiornik wyłożony ołowiem do wytwarzania wolnego chloru z zawiesiny braunsztynu w roztworze kwasu siarkowego i soli kuchennej
2. Butla z wodą do oczyszczania chloru
3. Mieszalnik wyłożony blachą ołowianą z drewnianym dnem sitowym przykrytym tkanina filtracyjną, na której znajdowały się wilgotne wypałki.

Instalację produkcyjną Wilhelm Güttler zbudował w opisanym wyżej budynku mieszczącym instalację do amalgamacji złota. Jego syn Herman na jego fundamentach zbudował w 1895 roku nowy budynek, w którym odzyskiwano złoto z wypałków do 1961 roku.

Rys.6. Przekrój pionowy budynku produkcyjnego.

Długość tego budynku wynosiła 21 m.

Do technologii opracowanej przez ojca Herman Güttler wprowadził zmianę w sposobie otrzymywania chloru. Wykorzystał do tego celu wapno chlorowane, kiedy stało się na rynku dostępne. Tak zmodyfikowana technologia stosowano była do roku 1961.
W nowym budynku mieszadła chloratorów obracane były maszyną parową za pośrednictwem wału transmisyjnego. Parę do niej wytwarzał kocioł o zdolności produkcyjnej 0,5 t/h pary i cienieniu 5 atm. W 1909 roku maszynę parową zastąpił silnik elektryczny o mocy 6 kW.

Rys.7. Oddział Złota na zdjęciu wykonanym w 1933 roku. Na pierwszym planie kotłownia.

Oddział Złota, wraz z całym zakładem został przekazany Polakom przez przedstawiciela Sztabu Grup Operacyjnych Armii Czerwonej w dniu 2 sierpnia 1945 roku. W kasie pancernej, w laboratorium, znajdowały się wtedy 2 sztabki złota, 1 złota pokrywka do tygla i pochodzące z analiz grudki złota o wadze około 30 g.
W pierwszym okresie Polacy uczyli się, jak prowadzić proces technologiczny, od robotników niemieckich. W dniu 1 stycznia 1946 roku na Oddziale Złota pracowało 10 Polaków i 12 Niemców, a w dniu 1 stycznia 1961 roku już tylko 10 pracowników.

Oddział zużywał rocznie około 50 ton wapna chlorowanego i podobną ilość kwasu solnego.
Kwas solny magazynowany był w kamionkowych turylach o pojemności 1000 l każda. Przywożono go koleją w podobnych turylach ustawionych na platformach. Na bocznicy leżącej powyżej magazynu wylewano go do ołowianego zbiornika i z niego grawitacyjnie rozprowadzano ołowianym rurociągiem do turyli w magazynie kwasu.

Rys.8. Magazyn kwasu solnego.

Jeszcze długo po zaniechaniu produkcji Złota magazyn ten wykorzystywano dla potrzeb Oddziału Pigmentów.

Produkcję Złota na końcowym jej etapie (od przetłaczania wytrąconych siarczków) nadzorowało 2 zaufanych pracowników Zakładu delegowanych, z innych oddziałów, przez Dyrektora Zakładu. Z kontroli sporządzali oni szczegółowy protokół, często na papierach firmowych Güttlera.

Rys.9. Fragment protokółu kontroli społecznej procesu produkcji Złota.

Oddział Złota pracował bez przerwy przez 66 lat, od 1895 do 1961 roku. W tym czasie odzyskano na nim z wypałków około 2600 kg złota. Zestawienie zachowanych danych o wielkości tej produkcji, w niektórych latach, zawiera poniższa tabela. Widać z niej, że przy porównywalnej produkcji arszeniku, w okresie powojennym, otrzymywano z wypałków mniej złota niż wcześniej.

Od etapu spalania siarczków dalsze operacje technologiczne prowadzono w oddzielonej części budynku laboratorium. Zbudowano go, równocześnie z budynkiem służącym do chlorowania złota w 1895 roku. W dobrym stanie zachował się on do dzisiaj.

Rys.10. Budynek laboratorium.

W tym budynku Herman Güttler prowadził badania nad opracowaniem nowych rodzajów prochu czarnego. Zdjęcia jego wnętrz umieścił w swoim albumie, wydanym w 1895 roku, poświęconym fabryce prochu czarnego w Mąkolnie.

Rys.11. Zdjęcia pomieszczeń w laboratorium.

Wszelkie prawa zastrzeżone, All rights reserved, © 2011 Eugeniusz Salwach